براي موفقيت در هر نوع کسب و کاري نياز به آموزش مناسب و کامل در آن زمينه است، در مورد کاشت نهال و درخت هم اگر بررسي هاي کامل و مناسب انجام گيرد مناسب ترين و بهترين نتيجه کسب خواهد شد. کارشناسان مجرب اکين نهال آماده ارائه بهترين راهکارها در اين زمينه ميباشند.
آموزش کاشت درخت
در کاشت درختان ميوه بايد نکاتي را رعايت کرد. از جمله اينکه اين درختان معمولا پيوندي هستند يعني يک گياه با ميوه خوب و مشخصات مورد نظر ما روي يک گياه ديگر که ريشه هاي قوي دارد يا بومي منطقه ماست پيوند زده مي شود تا خصوصيات مورد نظر ما از نظر مثلا ميوه خوب يا آفات کمتر يا … در کنار ريشه‌هاي قوي براي ما تجلي پيدا بکند.
محل پيوند کاملا روي گياه و معمولا در درختان ميوه سردسيري در ارتفاع ?? يا ?? سانتيمتري پايين گياه قابل مشاهده است. اين محل جايي است گياه دومي روي گياه اولي وصل شده است.
نکته مهم در کاشت درختان پيوندي اين است که محل پيوند بايد بالاتر از سطح خاک قرار گيرد. در صورتي که پيوند زير خاک بماند در سالهاي آتي که شاخه‌ها وجوانه‌هاي جانبي توليد مي شوند معلوم نخواهد بود که اين شاخه متعلق به پايه است يا پيوند؟ چرا اين نکته اهميت دارد؟ زيرا شما به عنوان باغبان بايد شاخههاي روييده از پايه را قطع کنيد. چرا که اين شاخه‌ها خصوصيات خوب پيوند را ندارند و باعث تلف شدن انرژي کلي هم خواهند شد.
علاوه بر اين تماس خاک با محل پيوند ممکن است منجر به فعاليتهاي عوامل بيماري زاي قارچي – باکتريايي شده و پيوند بشکند.
در رزها اين مساله کاملا مشهود است. زيرا رزها معمولا روي رز وحشي (سگ رز – گيلديک) پيوند مي شوند و اگر اين پايه اجازه رشد پيدا بکند گلهاي ريز سفيدرنگي با تيغ هاي فراوان توليد مي کند و رز اصلي را کاملا کنار زده و پيوند را مي شکند.
آماده‌سازي زمين براي کاشت درخت:
فرض ما اين است که شما ميخواهيد در باغچه خانه درخت بکاريد.
محلي که مي خواهيم درخت ميوه را در آن بکاريم بايد داراي خاک حاصلخيز و غني باشد. اگر ساختمان را تازه احداث کرده‌ايد احتمالا بقاياي مصالح ساختماني مانند گچ و سيمان و … در خاک باغچه باشد. اين مواد بايد از باغچه خارج و مخلوط خاک زراعي مرغوب همراه با کود حيواني پوسيده و ماسه حداقل به ارتفاع نيم متر و اگر مقدور بود بيشتر از آن در باغچه خانه ريخته شود. اگر مي توانيد پيشنهاد باغبانها اين است که بيشتر از يک و نيم متر از عمق خاک باغچه را برداريد (زيرا درختان ميوه تا چند متري عمق زمين هم ريشه مي دوانند) و با خاکي که مخلوطي از خاک زراعي و کود حيواني و ماسه باشد جايگزين شود. (البته هر چقدر خاک شما حاوي باقيمانده موجودات زنده اعم از گياهان يا جانوران – مانند پوست مو پودر خون پودر استخوان و… باشد در آينده رشد گياهان شما به دليل وجود مواد آلي بيشتر – بهتر خواهد بود).
بهترين خاک زراعي آن خاکي است که رنگ آن تيره باشد و از قرمز به قهوه‌اي و سياهي بگرايد. اين خاک بايد از سطح زمين جمع آوري شود و به عمق بيش از سي سانتي متري نرود (خاک سطح الارض) خاک زراعي را مصالح فروشيها و حمل خاک ها براي شما مي‌آورند. ولي حتما از بهترين محل خاک را تهيه کنيد.
(در مناطق استثنايي کره زمين عمق خاک سطح الارض زيادتر از اين عدد است و بستگي به محل زيست شما دارد. ممکن است از اين عدد هم کمتر باشد)
خاک زراعي خوب را در حالت خشک، وقتي در مشت‌تان بگيريد و فشار دهيد به هم مي چسبد و فشرده مي شود ولي با يک ضربه کوچک از هم جدا شده و دوباره پودر مانند مي شود. خاک زراعي بد به شدت چسبنده است و از هم جدا نمي شود. خاک فقير هم رنگ و روي جالبي ندارد و به زردي و خاکستري مي گرايد و براي باغچه خوب نيست.
آماده سازي چاله:
بعضي درختان ميوه مانند گلابي يا گردو ريشه اصلي Tap root خيلي محکم و درازي دارند و براي اين درختان لازم است که چاله عميق تري کنده شود. عرض نيم متر براي مثال و عمق ?? سانتي متر براي خاکي که مناسب است کنده مي شود ولي اگر محل شما کاملا نامناسب و سنگلاخي است مي توانيد تا دو متر عمق و يک متر عرض بکنيد و با خاک خوب پر کرده و درختکاري کنيد. در کل عمق و قطر گودال بايد از عمق و طول ريشه‌ها بيشتر باشد.
محل چاله بايد عاري از ريشه هاي گياهان ديگر باشد.
براي باغکاري معمولا توصيه مي شود اين چاله را از پاييز بکنيد و آماده بگذاريد تا بهار که ميخواهيد کشت کنيد رطوبت درون چاله افزايش يافته و موجودات ذره بيني در محل چاله آماده خدمتگذاري به نهال جديد باشند.
در حال حاضر تراکتورهاي مجهز به چاله‌کن نيز وجود دارند و مي توانند سرعت چاله‌کني را چندين برابر کرده و هزينه کارگر را پايين تر بياورند (اين خدمت در گلستان علي نيز ارائه مي شود)
آماده سازي نهال:
تا قبل از کاشت بايد ريشه‌ها را پاشنه پوشي کرد. يعني ريشه‌ها نبايد در معرض نور و هوا باشد و بهتر است اطراف ريشه‌ها را با خاک يا ماسه يا کيسه پلاستيکي سياه پوشاند.
معمولا شب قبل از کاشت، نهالها را در آب مي گذارند تا ريشه‌ها به اندازه کافي آبگيري بکنند و رقابت اسمزي بين خاک و ريشه اگر بوجود آمد ريشه ها آب از دست نداده و خشک نشوند.
ريشه هاي نهالي که مي خريد بايد کاملا قوي و سالم باشد. در هنگام در آوردن گياه ريشه‌ها صدمه مي بيند. اين قسمتهاي صدمه ديده را با قيچي تيز بايد هرس کنيد. تا سطح تماس محل زخم با خاک کمتر شده و احتمال بروز بيماريهاي قارچي کاهش يابد. اين عمل همچنين موجب تحريک ريشه به توليد ريشه هاي فرعي مي شود.
از طرف ديگر چون حجم ريشه‌ها در اثر انتقال کم شده است. بهتر است حجم ساقه‌ها را نيز هرس کرد تا ريشه و ساقه متناسب باشند.
در صورتيکه محل شما بادگير است. همراه با نهال يک قيم محکم نيز کنار نهال قرار دهيد تا باد نهال را خم کرده و نشکند. و اين قيم ممکن است لازم باشد چند سال در کنار نهال باقي بماند.
همچنين نهال ميوه را معمولا کوتاه نگه ميدارند تا عمل ميوه چيني راحت باشد. براي اين کار مثلا در مورد سيب ساقه اصلي را پس از کاشت تا ?? سانتيمتر بالاي محل پيوند نگه داشته و بالاتر از آن را حذف مي کنند. اين کار باعث مي شود ساقه هاي جانبي به شکل يک جام رشد کرده و نور کافي به درون شاخه‌ها برسد. (اين موضوع مبحث بزرگي به نام «هرس» است و در کتاب هاي مختلفي به زبان فارسي به طور تخصصي توضيح داده شده است.)
عمل پراليناژ:
در مقياس بزرگ براي اينکه درصد موفقيت کاشت درختان بيشتر شود، پراليناژ تمهيدي است که کمک زيادي به باغبان مي کند. اين عمل عبارت است از آغشته کردن ريشه نهال به موادي چسبنده و ضدعفوني کننده.
در يک بشکه ??? ليتري آب مقدار ?? کيلوگرم رس الک شده + ? کيلوگرم پهن الک شده + ??? گرم سم قارچ کش مانند بنوميل مخلوط مي کنند. و ريشه نهال را درون آن فرو برده و سپس مي کارند.
رس و پهن به ريشه‌ها مي چسبد و به دليل خاصيتهاي مختلفي که خداوند به آنها داده موجب ترميم زخم‌هاي ريشه و حفظ رطوبت اطراف ريشه و تامين مواد غذايي اوليه مورد نياز ريشه مي شوند. سم قارچ کش نيز که فعاليت قارچها را در اطراف ريشه کم مي کند.
اين عمل در هر مقياسي قابل انجام است و شما ميتوانيد به جاي ??? ليتر آب از ?? ليتر آب+? کيلوگرم رس+نيم کيلوگرم پهن + ??گرم سم قارچ کش استفاده کنيد براي کاشت چند نهال از اين مخلوط استفاده کنيد.
انجام کاشت نهال و درخت:
بعد از کندن چاله، مهم طرز و محل قرار گيري نهال است. محل پيوند بايد حدود ?? سانتيمتر (يکم بالا پايين اشکال ندارد) بالاتر از سطح خاک قرار گيرد.
ريشه ها بايد به صورت مرتب در خاک قرار گيرند و پيچيده و در هم نباشند. براي اينکار معمولا مقداري خاک به صورت کله قندي در ته چاله مي ريزند و ريشه‌هاي نهال را روي آن مرتب رو به پايين مي گذارند.
روي ريشه ها را با خاک خوب سطح الارض مي پوشانند و مي توانيد اطراف نهال را به صورت کاسه مانندي شکل بدهيد تا آب در آن خوب جاي بگيرد و به مرور ته نشين شود.
نهال را به صورت عمود بر سطح قرار داده و تراز بودن آن را از دو طرف چک کنيد، قبل از آبياري خاک اطراف نهال را معمولا با ضربات پا محکم مي کنند و بلافاصله آبياري انجام مي شود.
از اين پس آبياري بايد به موقع انجام شود تا وقتي که گياه بتواند ريشه هاي جديد توليد بکند و از رطوبت خاک حداکثر استفاده را بکند. مقدار آبياري به نوع درخت ربط زيادي دارد. مثلا نهال صنوبر يا بيد به آبياري زياد جواب مثبت داده رشد بيشتري مي کنند ولي برخي نهالها ممکن است به غرق آبي حساسيت نشان داده و بدتر خراب بشوند. لذا بهتر است آبياري به اندازه باشد. در نهال جوان تازه کاشته شده مي بايد آب به اندازه کافي فراهم بشود و هر چند روز يکبار قبل از خشک شدن اطراف ريشه حتما آبياري کنيد.
راهنماي فني انتقال و کاشت نهال
بسته بندي و انتقال نهال :
يکي از عوامل بسيار مهم در موفقيت درختکاري، بسته بندي و انتقال از مراکز توليد نهال يعني نهالستان، به منطقه مورد کاشت مي باشد. پس از انتخاب نهال سالم، بايد ريشه نهالها را کاملاً در داخل پوششي از پلاستيک يا گوني يا چادر برزنتي قرار داد تا ريشه هاي نهال در اثر مجاورت با باد و آفتاب و هواي آزاد از بين نرود، سپس با وسايل نقليه، نسبت به انتقال سريع نهال ها اقدام شود. بايد توجه شود به اندازه ميزان مصرف روزانه نهال از نهالستان تحويل گرفته شود.
دستورات فني کاشت نهال
آماده کردن عرصه کاشت :
در صورت مسطح بودن زمين، با استفاده از ادوات کشاورزي، گاوآهن و غيره، شياري به عمق حدود ?? سانتيمتر و به فواصل لازم، بسته به شرايط منطقه ايجاد مي گردد. سپس محل چاله ها در داخل و حاشيه شيارهاي ايجادشده، مشخص مي شود.
اول با استفاده از تراز دستي يا دوربين، خطوط تراز و همچنين محل غرس نهال، مشخص مي گردد. سپس روي خطوط تعيين شده، شياري به ابعاد حداقل ?? × ?? سانتيمتر، به منظور جمع آوري هرز آبهاي سطحي بين دو خط تراز و جلوگيري از فرسايش خاک حفر و در داخل آن، چاله احداث مي شود.
تراکم کاشت :
به طور کلي فواصل کاشت نهال از يکديگر، بستگي به اهداف و شرايط محيطي دارد. فواصل کشت در شمال کشور کمتر، در جنوب و مناطق بياباني بيشتر و در ساير مناطق متوسط مي باشد. در ايجاد فضاي سبز هم، فواصل کشت با توجه به نوع گونه و شرايط منطقه و اهداف تغيير مي يابد.
در هر صورت بهتر است از نظرات و تجارب اهل فن و کارشناسان منابع طبيعي منطقه استفاده گردد.
گودبرداري :
شکل چاله غرس نهال درختکاري، معمولاً بصورت مکعب مستطيل، مکعب مربع بوده، به وسيله دست يا به وسيله مته گود برداري حفر مي شود. موقع کندن، خاک رويي را (به عمق ??-?? سانتيمتري ) که به آن خاک زراعي گفته مي شود جداگانه ريخته و خاک زيري را از آن جدا کرده ، با مقداري کود پوسيده دامي مخلوط کرده، سپس کف گوده را پس از پايان عمليات خاکبرداري شخم زده، نرم مي نمائيم.
ابعاد چاله ها براساس سن، وضعيت ريشه و نوع گونه تعيين مي گردد بطور کلي هر قدر ابعاد آن بزرگتر باشد، استقرارو رشد نهال بهتر خواهد بود.
زمان کاشت :
بهترين زمان کاشت نهال، معمولاً هنگام خواب نهال است در مناطق گرم و متعدله و نيمه سردسير، بهترين زمان کاشت، پائيز پس از خواب رفتن نهال است ولي درمناطق سردسير نهال کاري بهتر است پس از سپري شدن يخبندان انجام شود.
بهترين شرايط براي غرس نهال روزهاي ابري وهواي آرام است.
در روزهاي آفتابي وگرم و يا يخبندان و روزهايي که باد شديد است از کاشت نهال جداً خودداري شود .ختم زمان کاشت در پائيز طوري تنظيم و برنامه ريزي شود که ريشه نهال با محيط جديد قبل از فرارسيدن يخبندان انس پيدا نموده باشد لذا بايستي پايان زمان کاشت ? الي ? هفته قبل از بيداري ظاهري نهال باشد.
البته زمان کاشت نهالهاي گلداني، از قاعده فوق مستثني است زيرا نقل وانتقال و کاشت آنها در تمام طول سال عملي است مع الوصف رعايت موارد ذيل ضروري است.
?- درموقع انتقال نهال نبايستي درجه حرارت مبدا با مقصد اختلاف داشته باشد.
?- رطوبت بافت خاک گلدان درحدي باشد که مانع از هم پاشيدگي خاک گلدان شود.
?- موقع کاشت ، ظرف گلدان ( نايلون و سفال و…) با احتياط جداگردد، از کاشت نهال با ظرف و گلدان بطور جدي خودداري شود.
نحوه کاشت نهال :
پس از پايان عمليات ترازيابي،احداث شيار و حفره چاله،عرصه آماده کشت براي نهال کاري مي گردد.طريقه کاشت به شرح زير صورت مي گيرد:
ابتدا در داخل چاله مقداري خاک سطحي زمين که با کود پوسيده دامي مخلوط شده ريخته مي شود بطوريکه در موقع قراردادن نهال در داخل چاله ، يقه (طوقه ) نهال در سطح کف بانکت قرار مي گيرد سپس بقيه خاک را مخلوط با مقداري کود به داخل چاله ريخته و نهالهاي ريشه لخت را به آرامي تکان داده ، تا خاک چاله در لابه لاي ريشه قرار گيرد. آنگاه خاک اطراف يقه نهال با فشار پا فشرده مي شود. نهال اصولاً بايستي در وسط چاله کشت شود.
آبياري :
بعد از کاشت، بلافاصله بايستي آبياري انجام و آبياري هاي بعدي نيز با توجه به شرايط اقليمي منطقه و زمان شروع فعاليت نهال تنظيم گردد.
روشهاي مختلفي براي آبياري وجود دارد، با توجه به شرايط کشور از نظر محدوديت آب قابل دسترس، بهترين روش آبياري از نظر صرفه جويي در مصرف آب و هزينه (در بلند مدت ) و سهولت کار آبياري، آبياري قطره اي مي باشد.
عمليات مراقبت و نگهداري :
براي بهبود شرايطي که مناسب بقاء و رشد بعدي نهالها باشد عمليات مراقبت (سله شکني، وجين علف هرز، مرمت حصار و قيم، واکارينهالهاي خشکيده ) و در صورت لزوم آبياري پس از کاشت نهال امري ضروري است
چطور درخت مناسبي انتخاب کنيم؟
براي انتخاب درخت مناسب بايد ? فاکتور را در محل کاشت در نظر بگيريم. اين فاکتورها نيازهاي درختان هستند و هر درخت با ميزان متفاوتي از آنها سازگار است:
– رطوبت
– نور
– آلاينده‌ها
– دما
– خاک
– آفت
چطور درخت بکاريم؟
نهال هاي ريشه عريان:
?ـ قراردادن ريشه در آب به مدت ? تا ? ساعت
?ـ حفر چاله‌اي بزرگتر از ريشه
?ـ قراردادن نهال در چاله به صورت عمودي و بدون فشار آوردن به ريشه‌ها
?ـ پرکردن چاله و آبياري نهال
?ـ ريختن اندکي کود دور چاله بدون اين که تنه درخت را لمس کند.
?ـ آبياري درخت هر ? تا ?? روز يکبار.
زمان و نحوه هرس
معمولاً هرس زمستانه به هنگام خزان گياه انجام ميشود، با وجود اين در تمام ماههاي پاييز و زمستان اين عمل ميسر است.
هرس شديد زمستانه درختان موجب تقويت شاخههاي توليد شده در سال آينده ميشود و چنانچه درخت هرس زمستانه نشود يا هرسسبکي در روي آن صورت گيرد، شاخههاي حاصل از رشد جديد کمتر خواهد شد. شاخههاي جديد رشد کرده پس ازهرس زمستانه طويل‌تر هستند زيرا ميان گره‌هاي بلندتري دارند. همچنين برگهاي سبزتر و بزرگتري دارند. از اين نظر که هنگام خزان، شاخه‌ها فاقد برگ بوده و به آساني قابل رؤيت هستند انجام هرس زمستانه دقيق تر است.
درختي که هرس سنگين ميشود تعداد جوانه‌هاي کمتري براي رشد شاخه‌هايش در فصل بعد دارد، بنابراين مواد غذايي ذخيره شده در درخت به شاخه‌ها و جوانه‌هاي کمتري قسمت شده و در نهايت شاخههاي جديد رشد بيشتري خواهند داشت. اما بايستي توجه داشت که هرسشديد زمستانه باعث تأخير در باردهي گياه ميشود.
هرس تابستانه :
زمان اجراي هرس تابستانه با توجه به عوامل محيطي و ميزان رشد گونه گياهي متفاوت است با وجود اين در مورد درختان ميوه ماههاي ارديبهشت تا تير ماه مناسب خواهند بود. در هرس تابستانه شاخههاي نابارور درخت مانند پاجوش‌ها و نرک‌ها و همچنين گلها و ميوه‌هاي کوچک اضافي نيز حذف مي‌شوند.
بنابراين هرس پوست، گل و ميوه، حذف برگها و سرزني شاخههاي در حال رشد از جمله هرس‌هاي تابستانه محسوب مي‌شوند. براي مثال حذف تعدادي از برگهاي بالغ درخت که بر روي ميوه‌هاي در حال رشد سايه‌اندازي مي‌کنند موجب تغيير رنگ در ميوه‌ها شده و کيفيت بازارپسندي محصول را افزايش مي‌دهد.
درختان خزان‌دار در بهار شروع به رشد مي کنند، معمولاً اين رويش چندين هفته و تا فرارسيدن دوره رکود زمستانه باقي مي ماند. زمان انجامهرس تابستانه مهم است. اگر هرس تابستانه پيش از اتمام رشد اوليه درخت انجام شود دوره رشد رويشي طولاني‌تر شده و مواد گياهي از دست رفته در اثر هرس جايگزين مي شود.
اين عمل در درختاني که جوانه گل آنها بر روي چوب يکساله تشکيل ميشود، باعث کاهش گل انگيزي مي گردد زيرا دوره رشد مناسب براي گل انگيزي در شاخههاي جديد کوتاه مي شود. اگر پس از اتمام رشد شاخه‌ها، هرس تابستانه صورت گيرد مقدار سطح برگ و فتوسنتز کم شده و قدرت درخت کاهش مي يابد. در نهايت اگر هرس تابستانه بسيار دير هنگام انجام شود تعداد جوانه‌هاي گل و گلدهي کاهش پيدا ميکند.
در درختان ميوه‌اي که محل تشکيل جوانه گل آنها سيخک‌هاي (Spurs) (شاخههاي کوتاه ميوه دهنده) دو ساله است هرس تابستانه ممکن است گلدهي را تحريک کند زيرا با حذف شاخههاي سال جاري نور بيشتري به جوانه‌ها و برگهاي اطراف سيخک‌ها مي رسد و رقابت سيخک‌ها با سرشاخه‌هاي در حال رشد کاهش مي يابد.
زخم‌هاي حاصل از هرس زمستانه ديرتر از هرس تابستانه ترميم مي‌شوند زيرا در فصل رشد گياه سريع‌تر مي تواند محل زخم را بپوشاند از اينرو احتمال آلودگي زخم‌ها در طي زمستان کمي بيشتر است.
اصول کلي هرس درختان ميوه :
حذف شاخه‌ها و ريشه‌هاي زايد يکي از اصولي ترين روش‌ها در توليد ميوه است. حذف اندام‌هاي زايد درختان به منظور تغيير برخي وظايف فيزيولوژيکي صورت مي‌گيرد. در درختان جوان قطع شاخههاي زايد باعث ايجاد اسکلت اوليه ميشود. در درختان بارور و مسن چنانچه قطع شاخه‌ها به طريق صحيح انجام شود موجب نفوذ نور بيشتر به درون تاج درخت، انتقال مواد فتوسنتزي به ميوه و ريشه و در نهايت باعث تنظيم تشکيل جوانه گل خواهد شد.
هرس به منظور اسکلت بندي درخت:
همانطوري که قبلاً در بحث ازدياد نباتات بيان شد بسياري از پايه‌هاي درختان ميوه را با استفاده از نهالهاي بذري تکثير مي‌کنند. نهالها به مدت ? – ? سال در خزانه نگهداري مي شوند و سپس در پاييز يا زمستان از خزانه به زمين اصلي منتقل مي‌شوند. از آنجايي که ريشه نهالهاي بذري عميق است در هنگام جابجا کردن و انتقال به بستر اصلي، تعدادي از ريشه‌ها آسيب مي‌بينند از اينرو بايستي ريشه‌هاي زخمي را هرس کرد. از طرفي با حذف مقداري از ريشه‌هاي نهال بايد تعادل بين اندام هوايي و ريشه نهال را تنظيم کرد. براي اين منظور مقداري از شاخه‌ها را نيز هرسمي‌کنند.
نهالها بطور کلي به دو شکل موجودند برخي داراي تنه صاف و فاقد انشعاب هستند و بعضي چند شاخه فرعي داشته و منشعب مي باشند. نحوه هرس اين دو نوع نهال پس از کاشت در زمين اصلي ، تا حدودي با يکديگر متفاوت است. در حالت اول تنها کافي است که سربرداري نهال در ارتفاع تقريبي ??-?? سانتيمتر انجام شود.
در حالت دوم که نهال منشعب است ابتدا بايد چند شاخه فرعي را بطوريکه با هم حداقل ?? سانتيمتر بر روي تنه نهال فاصله دارند به عنوان شاخههاي اصلي و آينده درخت انتخاب کرده و سپس دقت کرد که اين شاخه‌ها فضاي تاج درخت آينده را در تمام جهات فرا گرفته باشند و تداخلي در يکديگر نداشته باشند.
همانطور که قبلاً گفته شد زاويه بين شاخه‌ها و تنه نهال بايد به اندازه کافي باز باشد زيرا پس از گذشت چند سال زاويه مذکور کاهش خواهد يافت. لازم به يادآوري است که اعمال انجام شده در نهالهاي منشعب، در نهال هال صاف و فاقد انشعاب در سال دوم انجام ميشود.
در هر دو حالت زاويه بين شاخه‌ها و تنه تا زماني که نهال داراي شاخههاي جوان و قابل انعطاف است بايد با کمک تکه‌هاي چوب باز نگه داشته شود. در سال دوم، هرس شاخههاي اصلي بدين صورت است که حدود نيمي از طول آنها حذف ميشود.
در سالهاي سوم و چهارم پس از کاشت نهال، هرس تنها به حذف شاخههاي رشد يافته اضافي و نامطلوب محدود شده و فرم و اسکلت اصلي نهال که شامل تنه و ? – ? شاخه اصلي است بايد حفظ شود.
اصول هرس باردهي درختان:
درختي که بدون دخالت باغدار و در شرايط طبيعي رشد کرده، معمولاً شاخ و برگ زيادي توليد مي کند که همراه با تداخل آنها نيز ميباشد، اين موضوع مانع از رسيدن نور کافي به داخل تاج درخت ميشود و به دنبال آن از کيفيت و مرغوبيت ميوه‌ها کاسته ميشود. از اينرو هرس مناسب و کافي درختان ميوه براي رسيدن به خصوصيات مطلوب محصول همواره مورد توجه باغداران بوده است. پس از اينکه درختان ميوه به باردهي رسيدند، لازم است هر ساله يا هر چند سال يک مرتبه برخي از انواع هرس بر روي آنها انجام شود تا کيفيت و کميت محصول در دوران باردهي اقتصادي درخت حفظ شود. با توجه به اهميت پرورش ميوه‌هاي دانه‌دار به ويژه سيب و گلابي در بحث ميوه‌کاري، در اينجا به اصول کلي در موردهرس باردهي اين گونه‌ها اشاره شده و يادآوري ميشود که دقت کافي در اين موارد راهنماي خوبي براي هرس باردهي در درختان ميوه است.
?- هوا و نور موجب تغذيه و رشد اعضاي شاخه درخت مي شوند. اکسيژن، دي اکسيد کربن و انرژي لازم براي انجام عمل فتوسنتز در برگهاي گياه، از محيط بالاي سطح زمين تأمين ميشود پس گياه بايد در شرايطي پرورش يابد که از اين لحاظ محدوديتي براي آن موجود نباشد. زيرا برگها محل اصلي توليد (Source) شيره پرورده در گياه ميباشند.
?- قسمتهاي فوقاني يک شاخه بهتر از قسمتهاي تحتاني آن تغذيه مي شوند. بدين منظور که شيره نباتي همواره تمايل دارد به قسمتهاي انتهايي شاخههاي اصلي و فرعي که رشد عمودي دارند صعود نمايد. اين موضوع مي‌تواند به دليل وجود و سنتز هورمون‌هاي رشد مانند اکسين ها و جيبرلين‌ها در انتهاي شاخه باشد.
?- از نظر رشد و نمو، بين اعضاي رويشي و زايشي (بارده) درخت رقابت وجود دارد. پس با حذف مقداري از ميوه‌ها در درختان بارده، مواد غذايي براي رشد شاخ و برگ و تقويت درخت مصرف شده که با توليد شيره پرورده بيشتر، تبديل جوانه‌هاي رويشي به زايشي براي سالهاي بعد تأمين ميشود.
?- قسمتهاي مختلف يک شاخه با يکديگر همبستگي دارند. براي مثال اگر سيخک‌هاي يک شاخه حذف شوند شيره نباتي که به مصرف سيخک‌ها مي‌رسيد به طرف ساير اندام‌هاي مجاور هدايت ميشود و رشد و نمو آنها را تسهيل مي کند. در صورت حذف قسمتي از اعضاي جذب کننده(Sink) شيره نباتي، ذخاير موجود بطور منظم بين اعضاي باقيمانده تقسيم مي شود زيرا تغييري در ميزان جذب مواد غذايي از خاک به وجود نيامده است.
?- جوانه‌هاي واقع بر روي قسمت‌هايي از شاخه که جريان شيره خام در آنجا بيشتر است به صورت شاخههاي جوان تکامل يافته و توليد چوب مي‌کنند.
?- جوانه‌هايي که با شيره خام کمتر و شيره پرورده کافي تغذيه مي‌شوند به آساني به جوانه گل تکامل مي‌يابند. در فصل تابستان ميزان شيره پرورده توليد شده در برگها به حداکثر ممکن مي‌رسد زيرا رشد برگها و سطح برگ درخت افزايش يافته است. اين زمان با تمايز يابي جوانه‌هاي چوب به گل براي محصول سال آينده مصادف است. بنابراين بايد از انجام هرس شديد درخت در طي تابستان خودداري کرد.
سيستم هاي تربيت درختان:
قبلاً اشاره شد که تربيت يعني ايجاد شکلي خاص در گياه به منظور‌هاي معين. مثلاً باز کردن تاج درخت براي ورود نور بيشتر، تنظيم ارتفاع درخت و تقويت شاخههاي اصلي. تربيت درختان به اشکال گوناگون و متفاوت صورت مي گيرد که در اين جا تنها به ذکر سه روش مهم در تربيت درختان ميوه اکتفا ميشود.
شکل جامي (Vase (open center) (مرکز باز، بدون شاخه پيشاهنگ :
هدف از اين روش، تربيت درختان با تاج پهن ميباشد که مرکز آن باز است. يک تنه کوتاه به ارتفاع حدود ??-?? سانتيمتر و تعدد ?-? شاخه که از مرکز درخت منشاء مي‌گيرند شکل کلي درختان پرورش يافته به روش مرکز باز است. با وجود اينکه نفوذ نور به تاج درخت مطلوب بوده و رنگ‌پذيري ميوه و گل انگيزي در درخت را افزايش مي‌دهد اما اين سيستم براي پرورش درختان ميوه زياد کاربرد ندارد. علاوه بر آن در درختاني مانند سيب و گلابي از اين روش استفاده نمي‌شود زيرا:
?- درختان به طور طبيعي به اين شکل رشد نمي‌کنند.
?- همچنانکه درخت مسن ميشود بخش عمده‌اي از شاخههاي بارور طويل شده و بايستي از نردبان براي چيدن محصول استفاده کرد.
?- هرس درختان بالغ نياز به وقت زيادي دارد.
?- محلول پاشي بر روي درختان بالغ و نفوذ آن به مرکز درخت مشکل است.
?- محل انشعاب شاخههاي درخت محکم و قوي نيست و در هنگام ميوه‌دهي زياد، قيم براي نگهداري شاخه‌ها مورد نياز است.
شکل جامي غالباً براي تربيت درختان هلو و آلوي ژاپني استفاده ميشود. با اين حال به دليل باز بودن مرکز تاج، مقدار محصول در هر درخت کمتر از ساير سيستم‌ها خواهد بود.
شکل هرمي پاکوتاه (Dwarfing pyramid (Center- leader semi intensive system) (پيشاهنگ مرکزي نيمه متراکم :
از اين روش به طور عمده در تربيت درختان سيب و گلابي در کشت متراکم استفاده ميشود. در اين سيستم بسياري از مشکلات روش مرکز باز وجود ندارد. نه تنها عملکرد محصول در اين حالت بيشتر است. بلکه زمان لازم براي رسيدن درختان به باردهي در اين سيستم کمتر است از اينرو بازگشت سرمايه سريع‌تر خواهد بود. تربيت درختان ميوه بر روي پايه‌هاي پر رشد، کمتر بدين شکل صورت مي‌گيرد زيرا چنين درختاني پس از گذشت چند سال ارتفاع زيادي پيدا کرده که اين موضوع براي باغداري جديد و مکانيزه مناسب نيست. در شکل هرمي ساده که براي تربيت درختان غير مثمر مانند کاج و چنار بکار مي‌رود نياز زيادي به هرس نيست. ضرورت موفقيت شکل هرمي پاکوتاه براي درختان ميوه در استفاده از پايه‌هاي پاکوتاه کننده يا پايه‌هاي کم رشد است. زيرا چنين پايه هايي رشد زيادي نداشته و حتي پس از چند سال مناسب عمليات داشت و برداشت خواهند بود. در اين حالت فواصل کاشت نهالها به مراتب کمتر از سيستم احداث باغ بر روي پايه‌هاي پر رشد (استاندارد) است، به عبارتي کاشت نهالها به صورت نيمه متراکم انجام ميشود تا کاهش عملکرد هر تک درخت (به دليل پاکوتاهي و کم بودن سطح برگ) جبران شود.
روش کار چنين است که پس از تهيه نهال از گونه‌هاي سيب و گلابي (پايه‌هاي پاکوتاه)، کاشت نهالها صورت گرفته و سپس سربرداري از ارتفاع يک متري انجام ميشود. اگر نهال شاخههاي جانبي مناسبي داشت سربرداري لازم نيست. در سال اول رشد نهال، بايستي با استفاده از تکه‌اي چوب، فاصله شاخههاي جانبي را از تنه تنظيم کرد به طوري که شاخههاي عمودي (Upright) را به حالت افقي نزديک کرد و زاويه آنها را با تنه افزايش داد. در سالهاي بعد نيز هرس تنها به حذف شاخههاي فرعي اضافي و شاخههاي پايين تنه محدود ميشود.
شکل شلجمي (Modified leader) (پيشاهنگ متغير :
اگر هدف محدود کردن ارتفاع و پهن کردن تاج درخت باشد از اين سيستم در ميوه‌کاري استفاده ميشود مانند تربيت درختان سيب، گلابي، زردآلو، گردو، پسته و بادام. پس از کاشت نهال و سربرداري در ارتفاع حدود ??? سانتيمتري، در سال بعد شاخههاي فرعي توليد مي‌شوند که ?-? شاخه مناسب تر را حفظ کرده و بقيه را حذف کامل مي کنند. فاصله شاخههاي فرعي بر روي تنه به علت سربرداري از ارتفاع بالاتر کمي بيشتر از روش جامي و حدود ?? سانتيمتر است. در اين حالت شاخههاي فرعي انتخابي را در هر سال ?? سانتيمتر اجازه رشد داده و اضافي آنها سرزني مي‌شوند. در شکل شلجمي هر شاخه پر رشد و غالب را سرزني کرده تا بدين طريق اجازه رشد به هيچ يک از شاخههاي درخت به شکل تنه اصلي و پيشاهنگ داده نشود. لذا درخت در تمام جهات شاخههاي قوي ايجاد کرده و محصول مناسبي نيز توليد ميکند.
نکته ? ترتيب شدت هرس باردهي:
?) انگور
?) هلو، شليل
?) سيخک داران ميوه درشت مثل سيب و گلابي
?) سيخک داران ميوه ريز گيلاس ، آلبالو ،زردالو ، بادام
?) مرکبات و گردو (نياز به هرس باردهي ندارد )
نکته ? هرس هلو و شليل : سه نوع جوانه در درختان ميوه ديده مي شود :
?) جوانه رويشي : فقط شاخه برگ به وجود مي آورد(باريک نوک تيز)
?) جوانه زايشي : جوانه است کوتاه قد ، تخم مرغي شکل که فقط گل توليد مي کند (آخرين موقع زمستان ديده مي شود)
?) جوانه مرکب : جوانه است که پس از رويش هم شاخه و برگ و هم گل توليد مي کند.
نکته ? هرس انگور: در انگورهاي ايراني که به کوتاه بارده معروفند، جوانه هاي اول و دوم روي شاخه يکساله رويشي و جوانه سوم تا دوازدهم مرکب مي باشند. چنانچه جوانه اول و دوم رشد کنند دو شاخه بدون ميوه بنام قوس بوجود مي آيند. و از جوانه سوم تا دوازدهم شاخه هاي توليد شده حاوي ? تا ? عدد خوشه انگور مي باشند.
نکته ? براي توليد ميوه مرغوب و با کيفيت شاخه هاي يکساله را با شمارش ? تا ? عدد جوانه از اول آن کوتاه مي کنيم در سالهاي بعد دو عدد قوس توليد شده يک ساله شده و قانون هرس ? تا ? جوانه اي را روي يکي از اين قوس ها اجرا مي کنيم.
نکته ? علاوه بر شاخه هاي يکساله در انگور نرک ها و پاجوش ها و شاخه هاي پير و مريض و سرما زده را نيز حذف مي کنيم.
نکته ? درگرمسير انگور را در بهمن ماه و در سردسير در اواخر فروردين زماني که تعدادي از برگ ها باز شده هرس را انجام مي دهيم.
نکته ? هرس سيب وگلابي: در سيب و گلابي نرک ها و پاجوش ها، سيخک هاي پير?? تا?? ساله، شا خه هاي با زاويه تنگ هرس مي شوند.
اين مطلب گرآوري شده توسط تيم مجموعه نهالستان اکين نهال در وبسايت https://akinnahal.com/ ميباشد.
